«Η Παναγιά η γοργόνα» (1948) είναι το τρίτο μεγάλο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη ύστερα από το «Η ζωή εν τάφω» (1924) και το «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» (1933). Τα τρία αυτά μυθιστορήματα συνθέτουν την περίφημη «Τριλογία του πολέμου» του μεγάλου συγγραφέα.
Σε αυτό το έργο ο Μυριβήλης μάς δίνει μια εκτεταμένη λογοτεχνική σύνθεση, την υφολογική δύναμη, το χιούμορ, την αρχιτεκτονική αρτιότητα. Στο ανά χείρας μυθιστόρημα ο Μυριβήλης, ύστερα από μια δραματική περιγραφή του ξεριζώματος του μικρασιατικού ελληνισμού, που φθάνει στα ακρογιάλια της ελεύθερης Ελλάδας για να ρίξει νέες ρίζες στα πατρογονικά χώματα, μας μεταφέρει στο ψαραδοχώρι που δημιουργούν οι νέοι πρόσφυγες. Ανάμεσα στον βασανισμένο αυτόν κόσμο των ψαράδων ξεφυτρώνει ένα εξωτικό πλάσμα, ένα κορίτσι παράξενο με εκθαμβωτική ομορφιά, που γίνεται το ερωτικό κέντρο και η συνεχής αγωνία του ανδρικού και του γυναικείου πληθυσμού.
Η ελληνική κριτική υποδέχθηκε με ομόφωνο ενθουσιασμό το τρίτο αυτό μέρος της «Τριλογίας του πολέμου». Ανάμεσα στα εγκωμιαστικά άρθρα που γράφτηκαν γι' αυτό εξέχουσα θέση κατέχει η εκτεταμένη επιφυλλίδα με την οποία η εφημερίδα «Καθημερινή» υποδέχθηκε το έργο. Σε αυτήν ο διαπρεπής κριτικός και διευθυντής της «Καθημερινής» Αιμίλιος Χουρμούζιος χαρακτηρίζει το έργο ως τέλειο μυθιστόρημα.