Μέσα σ΄όλο το πεζογραφικό έργο του Θεοτόκη, ο Τουρκόγιαννος (ο Κατάδικος) είναι ένας ξεχωριστός τύπος μιας, σχεδόν εκτός κόσμου, πραγματικότητας. 

Αν ο τίτλος έχει μια βαθύτερη συμβολική σημασία ( πιστεύουμε πως δεν είναι τυχαία η παράλειψη του άρθρου) η βαριά απαισιοδοξία που διαπνέει όλο το βιβλίο δεν απορρέει από ηθικούς, κοινωνικούς ή άλλους νόμους, αλλά μοιάζει σαν μια μοιραία άνωθεν επιλογή που σφραγίζει άτομα που δεν ανήκουν στην καθημερινότητα και δεν γίνονται κατανοητά στην τρέχουσα αντίληψη.

Η βιοθεωρία του Τουρκόγιαννου (αν μπορούμε να μιλάμε για "βιοθεωρία") εκφράζεται ως η ηθική της πλήρους αυταπάρνησης, της άρνησης κάθε εγκόσμιας χαράς, είναι η απέραντη χωρίς αντίκρισμα καλοσύνη, η θυσία χωρίς ανταπόδοση, η απόλυτη εγκαρτέρηση, η παθητικότητα - στοιχεία που ανακαλούν δίκαια στον Κατάδικο ντοστογιεφσκικές και κυρίως τολστοϊκές αντιλήψεις της "μη αντίστασης". 

Ο Κατάδικος, σημειώνει ο Γιάννης Δάλλας, "είναι ένα πεζογράφημα της δημιουργικής, όχι ψυχολογίας, άλλα φαντασίας. Για έναν συγγραφέα που ασκήθηκε επίμονα στην αναπαραστατική πεζογραφία που αντιγράφει τη ζωή, η απόκλιση αυτή προς μιαν ιδεατή πραγματικότητα υπήρξε η απρόβλεπτη και κορυφαία επιτυχία και δικαίωση του"